Jąkanie to jedna z częściej występujących wad wymowy. U dzieci obejmuje około 1% i występuje czterokrotnie częściej u chłopców niż u dziewczynek.

Według teorii rozwojowej około 60% przypadków jąkania powstaje w okresie fizjologicznego powtarzania. W okresie przedszkolnym dziecko jest na poziomie myślenia konkretnego. Eliminowanie nieistotnych, a eksponowanie istotnych momentów sprawia mu poważną trudność. Reagując zazwyczaj emocjonalnie, nie może ono należycie wyrazić swoich myśli. Przeszkadzają w tym zamiarze emocjonalne napięcia, powstające na tle dziecinnych dążeń i życzeń, do których rodzice odnoszą się często negatywnie. Natomiast dziecko zaczyna już krytycznie odczuwać nieudolność swego słownego wyrażania się i powtarza wyrazy tak długo, dopóki nie wypowie ich bez trudu. Ale często im dziecko bardziej „walczy” i pragnie przezwyciężyć powtarzanie, tym bardziej jąkanie pogłębia się. Pojawia się coraz większy strach i wstyd.

Jąkanie jest wynikiem działania wielu czynników, które mogą być różne w poszczególnych przypadkach.

Najczęściej są to:
– występowanie jąkania u niektórych członków rodziny,
– opóźnienie rozwoju mowy lub artykulacji,
– obecność wielu sytuacji przynoszących stres emocjonalny (pierwszy zastrzyk, przestrach, odseparowanie od rodziców, stała niekorzystna uczuciowo atmosfera domowa).

Jąkanie we wczesnym dzieciństwie i w czasie rozwoju dziecka może być różne. Może ustępować lub pogłębiać się. Objawy jąkania są zwykle gorsze, gdy dziecko jest zalęknione, zmęczone, czuje się źle, lub też jest pod wpływem stresu.

Niewiele możemy uczynić wobec czynników powodujących jąkanie, takich jak predyspozycje – przypadków jąkania w rodzinie, późny rozwój mowy lub artykulacji. Nie możemy także uchronić dziecka przed wszystkimi szokami i stresami codziennego życia. Możemy je tylko wspierać i pomagać mu w razie ich wystąpienia.

Najgorsze są czynniki podtrzymujące. Dotyczą one niekorzystnych sytuacji, które się przedłużają. Mogą to być duże wymagania dotyczące mówienia lub zachowania, napięta i pełna lęku atmosfera domowa, zwiększony krytycyzm w stosunku do dziecka itp. I to właśnie należy eliminować, zmieniać.

Czynniki środowiskowe mają ogromny wpływ zarówno na rozwój dziecka, jak i na jego mowę.

Gdy dziecko nie umie sprostać wysokim wymaganiom rodziców czy nauczycieli, staje się lękliwe, co może sprzyjać niepłynności. Dziecko oczekuje przede wszystkim akceptacji, ciepła i miłości. Jeśli jest nadmiernie wrażliwe, nie zniesie zbyt dużej dawki krytycyzmu i będzie się obawiało, że straci miłość rodziców.

Jeśli rodzice uważają, że dziecko musi bardzo poprawnie mówić z uwagi na potrzeby otoczenia lub szkoły, to zwykle stają się nadwrażliwi i zbytnio przeczuleni na mowę dziecka. Dziecko często poprawiane z powodu niepłynności może używać jej jako środka na zwrócenie na siebie uwagi. Jest to zwykle reakcja nieświadoma u małych dzieci, ale instynktowna, jak wiele innych sposobów zwrócenia na siebie uwagi. Z drugiej strony dziecko często napominane, aby mówiło płynnie, najczęściej bardzo się stara i mówi niepłynnie.

Kilka rad dla rodziców

• Mów tak, jak chciałbyś, aby mówiło twoje dziecko.
• Słuchaj co dziecko chce powiedzieć, a nie jak.
• Okazuj radość z rozmowy z dzieckiem.
• Nie nakłaniaj dziecka do mówienia przy obcych.
• Nie krytykuj, nie przerywaj wypowiedzi dziecka.
• Nie mów do dziecka: „nie jąkaj się!”.
• Nie nazywaj nigdy dziecka jąkałą.
• Nie bądź rozdrażniony i niecierpliwy, jeśli dziecko staje się coraz bardziej zaniepokojone.
• Nie mów za dziecko i nie odpowiadaj za nie na pytania.
• Nie polecaj dziecku, aby powtórzyło, mówiło wolniej, pomyślało zanim powie lub też wzięło głębszy oddech. To wszystko powiększa zaburzenia, zwraca uwagę jak się mówi, zamiast co się mówi.

Należy pamiętać, że większe bezpieczeństwo daje dziecku zdecydowane postępowanie rodziców niż częste ustępstwa, okazywanie gniewu, bezsilności, łez czy rozpaczy.

Jeżeli istotnie w mowie dziecka jest coś niepokojącego, to należy zwrócić się do logopedy. Dziecko może przechodzić przez normalną fazę niepłynności, lub nawet znajdować się na pograniczu jąkania. Ocena mowy dziecka i uspokojenie rodziców są wtedy czymś wystarczającym, aby uniknąć dalszych kłopotów.
Im wcześniej dokona się oceny sytuacji, tym większa istnieje szansa ustąpienia zaburzenia.

Opracowała:
mgr Maria Karp
logopeda

Bibliografia:
1. M. Chęciek: Jąkanie, „Diagnoza i terapia zaburzeń mowy” UMCS Lublin 1993.
2. W . Kostecka: Dziecko i jąkanie, PTL 2000.
3. Z. Tarkowski: Jąkanie wczesnodziecięce, WSZiP Warszawa 1992.
4. A. Bochniarz: Uwolnij się od jąkania, „Demostenes” Żory 2000.
5. S. Grabias red.: Mowa. Teoria – praktyka. Zaburzenia mowy, UMCS Lublin 2001.